Foodwatch onderzoekt prijzen: onthulling of populisme?

Krimpflatie en graaiflatie, dat waren de grote verwijten van anderen aan het adres van ofwel supermarktbedrijven, ofwel levensmiddelenfabrikanten. We hoeven ze eigenlijk niet meer uit te leggen, maar vooruit, even kort, krimpflatie houdt in dat in deze periode van inflatie en prijsstijgingen de levensmiddelensector de inhoud of het formaat van een artikel of product verminderen, terwijl de prijs niet navenant daalt, maar hetzelfde blijft of slechts licht daalt. Waardoor de consument duurder uit is, zonder dat te beseffen als hij of zij niet doorheeft dat dat artikel voorheen meer grammen of liters bood.

Graaiflatie is het verschijnsel dat bedrijven winsten behalen die groter zijn dan hun winsten in de periode vóór de inval van Rusland in Oekraïne, en dat terwijl ook zij meer kosten moeten hebben gehad. En in dat geval heeft het er veel van weg dat de prijzen die zij voor een artikel vragen, niet alleen is verhoogd om die gestegen kosten te dekken, maar meer.

Dit is nu al maandenlang een terugkerend onderwerp. En zo nu en dan wordt gemeld dat sommige kosten aan het dalen zijn (denk vooral aan gasprijzen), maar de lagere kosten worden niet doorvertaald in prijsverlagingen voor de consument, is de redenering.Foodwatch wil daar nu op inspringen (foto: Nicole van Gemert, sinds enkele jaren directeur van Foodwatch, fotobron: Foodwatch). Het heeft twee weken terug bekendgemaakt dat het onderzoek wil doen of laten doen naar prijsstijgingen in supermarkten en dus ook bij de artikelen van fmcg-fabrikanten.

Op de site van Foodwatch staat: ‘…wie bepaalt nu eigenlijk die prijs die we in de schappen tegenkomen? Welke kosten worden daarin meegenomen? Hoeveel verdient de boer, hoeveel de supermarkt? En moeten we ons richten op de Unilevers, Coca-Cola’s en Nestlé (sic, geen meervoud, GL) of zijn het eigenlijk de supermarkten die verantwoordelijk zijn? Of toch gewoon allebei?” En het meldt: “Daarom duiken wij de komende tijd met een team van onderzoekers in dit onderwerp, om daarna met gerichte acties te komen. Want het mag duidelijk zijn – het kan niet zo zijn dat de consument opdraait voor alle kosten.”

Klinkt zo op het oog niet onredelijk voor een buitenstaander. Maar toch: ‘we gaan onderzoeken en daarna komen we met acties.’ Je zou kunnen zeggen: wacht eerst dat onderzoek af. En dan bepaal je op grond van die uitkomsten of je actie moet ondernemen. Maar nee, Foodwatch weet nu al dat het actie gaat ondernemen. We kunnen niet nu al zeggen welke kant dat uit zal gaan, maar gezien het altijd sterk activistische karakter van Foodwatch, kun je nu al bedenken dat de uitkomsten van dat onderzoek zo zullen zijn dat in de ogen van Foodwatch zelf die actie hard nodig zal zijn. Met andere woorden, de suggestie dat dat onderzoek ‘gestuurd’ zal worden, is een suggestie van Foodwatch zelf.

Wat ook frappant is: is dit een taak van Foodwatch? Kijk, als de mededingingsautoriteit ACM prijsvorming in een sector onderzoekt, dan kijken we daar niet van op, dat behoort tot de taken van de ACM. Maar is Foodwatch een ngo dat prijsvorming als onderwerp heeft? Nee. De site: “Foodwatch (de ngo schrijft z’n eigen naam overigens met kleine letter, GL) is een kritische maatschappelijke organisatie zonder winstoogmerk, die vecht voor jouw recht op eerlijk, veilig en gezond eten (…) wij zetten ons in voor het recht op voedsel dat noch mens, noch milieu schaadt. (…) Als dé onafhankelijk voedselwaakhond, stelt Foodwatch misstanden aan de kaak en leggen we de vinger op de zere plekken van onze voedselvoorziening. Ons einddoel is om ervoor te zorgen dat de politiek haar verantwoordelijkheid neemt in de borging van consumentenrechten, de volksgezondheid en het mensenrecht op adequaat voedsel.”

Dus: Foodwatch is van origine helemaal geen ngo dat zich met de rechtvaardigheid van een prijs bezighoudt. Foodwatch heeft al jaren dat ‘Gouden Windei’, waar het mee wil aantonen dat supermarkten en fabrikanten de consument misleiden, maar niet de prijs, maar de kwaliteit van een product. Denk aan een avocadodip van het huismerk van Albert Heijn, waar maar een paar procentjes avocado in zat, jaren geleden.

En dus is Foodwatch haar terrein aan het uitbreiden, de missie. ‘Eerlijk voedsel’? Ja, een strijd tegen een avocadodip met niet of nauwelijks avocado, de kwaliteit van een product. Maar nu heeft Foodwatch het terrein uitgebreid met het aspect prijs. Waarom? Misschien omdat die boodschap goed aanslaat in deze tijd? Zoals bijvoorbeeld Lilian Marijnissen als SP-boegbeeld meteen die inflatieproblematiek bij de kop pakte om er een kwestie van te maken en die wellicht zou kunnen leiden tot een grotere achterban? Hé, ik word lid van Foodwatch, want die doen iets tegen die prijzen…

En zo is altijd iedereen bezig met zieltjes winnen, of dat nou AH, Jumbo, Plus etc. is met allemaal prijsverlagingen in de weekfolder, of dat nu de SP is met ‘die woekeraars uit het bedrijfsleven’, of Foodwatch, dat de hoge prijzen aangrijpt om – zou je kunnen zeggen – mensen naar de mond te praten. Een ngo die bol staat van activisme, maar met dit onderwerp ook van iets wat naar populisme riekt, omdat populisten daar vaak gebruik van maken: en dat is mensen vertellen dat ze pech hebben door de schuld van anderen. Geert Wilders: de Polen. Thierry Baudet: de elite. In dit geval bij Foodwatch: de Unilevers of de Ahold Delhaizes.En mocht Foodwatch straks met een onderzoek komen waaruit blijkt dat het geen actie hoeft te ondernemen, dan nemen we deze omschrijving van Foodwatch terug.

En kijk: heb je een maatschappijbeeld waarin de rijken steeds rijken worden en de armen steeds armer, en voel je je geroepen om de economische ongelijkheid aan de kaak te stellen, dan is daar niks mee. Thomas Piketty heeft dat ook onderzocht (maar dat was een boek van bijna duizend pagina’s). Maar prijzen in de levensmiddelensector onderzoeken, terwijl je je altijd al afzette tegen die sector – maar dan op volstrekt andere kwesties – dat riekt naar van alles.