‘Suikerreductie verdient een serieuze aanpak, en dat is een brede aanpak’

De overheid spant zich terecht in om een gezond voedingspatroon te stimuleren, maar waarom worden koek, snoep en chocolade dan ontzien bij de voorgenomen belastingverhogingen? 

Een opinie-gastartikel van Taco Juriaanse, directeur van de Nederlandse vereniging Frisdranken, Waters en Sappen (FWS).

Op 1 januari 2024 wordt de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken verhoogd van 8 cent naar ruim 26 cent per liter. Het kabinet maakt frisdranken hiermee duurder met als doel om obesitas tegen te gaan. Terecht, zou je zeggen, want te veel suiker eten of drinken is niet gezond. Maar terwijl de frisdranksector de afgelopen jaren juist heeft ingezet op gezondere alternatieven en de calorieën die mensen via frisdrank binnenkrijgen in tien jaar met 34% heeft weten te verlagen, worden koek, snoep, chocolade en zuiveldrank met veel suiker merkwaardig genoeg buiten schot gelaten. Een gemiste kans. Om overgewicht tegen te gaan is een brede suikerbelastingbelasting logischer en effectiever.

In de tweede helft van oktober buigt de Tweede Kamer zich over het Belastingplan 2024. De meeste aandacht zal waarschijnlijk uitgaan naar de voorgenomen accijnsverhoging op benzine en diesel. Kleine kans dat de verdrievoudiging van de verbruiksbelasting per 1 januari 2024 nog een keer wordt besproken, nog kleinere kans dat deze taks alsnog wordt aangepast. We kunnen er dus van uitgaan dat frisdranken (met en zonder suiker), sappen en waters met aroma per 1 januari 2024 substantieel duurder zullen worden. 

‘So what’, hoor ik menigeen denken, overgewicht is een probleem en daar moet iets aan worden gedaan. Belasten dus, die calorieën. En daar is natuurlijk ook wel iets voor te zeggen – de strijd tegen overgewicht gaat ons allen aan. Het is daarom ook gek dat de fiscale maatregelen uitsluitend zijn gericht op de frisdranksector. Met deze keuze blijft driekwart van de leveranciers van toegevoegde suiker buiten schot.

Dat wil niet zeggen dat wij onze rol bagatelliseren of onze verantwoordelijkheid niet willen nemen – en ook zeker niet dat wij geen belasting willen betalen. Zo hebben we ons in 2018 vierkant achter het Nationaal Preventieakkoord geschaard. In dit akkoord hebben overheid, maatschappelijke organisaties en producenten concrete afspraken gemaakt om Nederland in 2040 gezonder te maken. Onze sector committeerde zich daarbij aan een reductie van minstens 30% van het aantal kilocalorieën per liter in 2025. Uit de voortgangrapportages die het RIVM regelmatig publiceert, blijkt dat lang niet alle sectoren de gestelde tussentijdse doelen hebben behaald, maar de frisdranksector wel. Sterker nog, onlangs bleek dat we de doelstelling van 30% suikerreductie al in 2022 gehaald hebben, drie jaar voor de deadline. We zijn onderdeel van het probleem, maar óók van de oplossing.

Zonder zoete broodjes te willen bakken, kunnen we wel concluderen dat onze sector goed op weg is met het aanbieden en onder de aandacht brengen van suikerarme alternatieven en kleinere verpakkingen. Goed gedrag zou je moeten belonen, maar het huidige kabinet lijkt daar anders over te denken. De sector krijgt niet alleen met ingang van volgend jaar met forse belastingverhoging te maken, ook de plannen voor daarna staan in de steigers. In 2026 wordt mogelijk opnieuw een belastingverhoging op sommige dranken doorgevoerd die kan oplopen tot wel 800 procent ten opzichte van 2023.

‘So what’, hoor ik weer, beter de frisdranken en sappen dan extra bezuinigingen door te voeren op andere gebieden. Maar het doel was toch om overmatige suikerconsumptie tegen te gaan en Nederland gezonder te maken? 

Als dat het argument is, waarom dan een ‘platte’ verhoging en geen differentiatie op basis van het suikergehalte? Die is veel logischer als je een gezonde consumptie wil stimuleren. En waarom alleen een focus op frisdranken, en niet kijken naar andere dikmakers? 

Volgens de meest recente tellingen (periode 2012-2016) zijn niet-alcoholische dranken goed voor 23,6% van de inname van toegevoegde suiker (door inspanningen van de sector is dat percentage de afgelopen jaren naar verwachting overigens gedaald – RIVM publiceerde eerder dit jaar cijfers waaruit ook blijkt dat de consumptie van suikerhoudende dranken met ruim 37% gedaald is). Suiker en snoepgoed doet voor 28,1% mee. Ook koek en gebak (19%) en zuivel (13,6%) zijn belangrijke bronnen van toevoegde suiker.

De vraag is dan ook gerechtvaardigd waarom koek, chocolade, snoep, ijs en zuiveldrank niet worden geconfronteerd met een suikertaks? De cynici zullen zeggen: zoiets is lastig in te voeren, dit pleidooi is vast weer een vertragingstactiek van de frisdranksector. Maar niemand die mij kan uitleggen dat er wel suikertaks op een pakje appelsap komt, niet op een pakje zuiveldrank met suiker of een gevulde koek. Wel op een blikje cola zonder suiker, niet op een pakje chocolademelk of een ijsje met suiker (en vetten!). 

En waarom niet leren van voorbeelden uit het buitenland? De in 2018 ingevoerde frisdrankentaks in Groot-Brittannië heeft er weliswaar voor gezorgd dat de Britten minder suikerhoudende dranken zijn gaan drinken, maar niet minder overgewicht hebben gekregen. Van alle Europeanen zullen de Britten rond 2025 het meest obees zijn, vreest het medische tijdschrift The Lancet. De Britten mikken nu niet alleen meer op suiker, maar ook op zout en vet.

Net als in Groot-Brittannië zal een eenzijdige suikertaks op frisdranken in Nederland niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat zijn. De enige juiste weg voorwaarts om overgewicht aan te pakken is een belasting te heffen op alle voorverpakte producten met veel suiker. Ook binnen de voedingsmiddelenindustrie gaan stemmen op die zo’n brede suikerbelasting niet categorisch afwijzen. Zo sprak de Britse directeur van het Franse Danone zich in juni nog uit voor hogere belasting op producten met suiker (en vet of zout). Dichter bij huis is Tony’s Chocolonely (‘Tony’s onderdeel van het suikerprobleem’) een uitgesproken voorstander van een brede suikertaks. Zo zijn er ongetwijfeld meer partijen die bereid zijn hun verantwoordelijkheid te nemen. Deze stemmen negeren is een gemiste kans.

De helft van de volwassen Nederlanders is te zwaar, ruim 15% heeft obesitas. Ik hoop dat de Tweede Kamer tijdens het bespreken van de belastingplannen later deze maand nog een paar minuten tijd over heeft om te praten over een effectieve suikerbelasting. In plaats van de staatssecretaris van Financiën de vrijheid te geven om gemakshalve maar één categorie aan te slaan, kunnen we dan het gesprek aangaan over doelmatig beleid tegen overgewicht.